.

 

GEOGRAFSKI POLOŽAJ I ISTORIJSKI RAZVOJ

 

Vojvodina je izrazito ravničarski predeo, nastao nakon oticanja Panonskog mora. Zahvata jugoistočni deo prostrane panonske nizije, koja razdvaja alpski, dinarski i karpatski prostor, čineći prostrano raskršće između Evrope i Bliskog istoka pred ulazom u transverzalnu Moravsko-vardarsku dolinu.

Pokrajina Vojvodina je deo Republike Srbije, a u Saveznoj Republici Jugoslaviji zauzima severni deo državne teritorije. Na severu čini deo državne granice prema Mađarskoj, na istoku prema Rumuniji. Pokrajinska granica prema Srbiji je na jugu i čini je reka Sava i Dunav. Deo jugozapadne i zapadne granice su istovremeno granica prema Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj, a čine je opet uglavnom reka Sava i Dunav, i suvozemna međa između Srema i Slavonije.

Vojvodina obuhvata tri geografsko istorijske celine: Banat, Bačku i veći deo Srema. Vojvođanska ravnica odlikuje se izuzetnom otvorenošću, naročito prema severu, čiju otvorenost još više pojačavaju tokovi velikih reka Dunava, Tise i Save, kao i njihovih pritoka koje se stiču na ovom tlu. Planinski deo Vojvodine čine samo niske vršačke planine i neposredno uz desnu obalu Dunava planinski masiv Fruške gore, koji takođe spadaju u niske planine. Na više mesta ravničarski pejzaž narušavaju uzvišene zaravni. Severno od Subotice i u jugoistočnom Banatu prostiru se velike peščare.

Izvanredan geografski položaj Vojvodine, široka i otvorena ravnica ispresecana velikim rečnim tokovima bogatim ribom, plodna crnica, prostrani pašnjaci, kao i umereni klimatski uslovi, bili su, od najstarijih vremena, privlačni za nastanjivanje.

Po sastavu i obliku zemljišta Vojvodina jedna od najplodnijih oblasti naše zemlje. Predstavlja deo “žitnice Evrope“ pokrivena lesom i izrazito plodnom crnicom koja zahvata 60% obradivog zemljišta. Najviše se koristi za gajenje žitarica, kao i drugog industrijskog, krvnog i povrtarskog bilja. U pojedinim oblastima Srema i Banata razvijeno je i vinogradarstvo koje spada među najstarije u Evropi. Na slatinastom zemljištu, najmanje plodnom, prostiru se pašnjaci koji su naročito u prošlosti pogodovali razvoju stočarstva u ovom delu naše zemlje. Ribarstvo je bilo razvijeno na velikim rekama Dunavu, Tisi i Savi, kao i njihovim pritokama i mnogim plavnim terenima, kojima je naročito obilovala Vojvodina tokom XVIII i XIX veka. Ima površina pokrivenih šumom ali u znatno manjoj meri.U novije vreme u Vojvodini su otkrivena znatna naftonosna polja.

 

Južni Banat - Područje opštine Kovačica društveno-geografski pregled

Arheološkim istraživanjima utvrđeno je da su još u praistorijkom dobu postojale ljudske naseobine u južnom Banatu. Prvi naseljavaju ovaj kraj u mladom kamenom dobu (neolitu) koje traje između 6000 i 3500 godine pre nove ere. U potrazi za hranom oni su se naseljavali blizu reka i močvara i na zemljištu koje im je bilo pogodno za obradu. Nihova osnovna zanimanje bili su: stočarstvo, zemljoradnja, lov i ribolov.

Teritorija sadašnje opštine Kovačica nije dovoljno i potpuno arheološki istražena, rezultati arheoloških ispitivanja za ovaj deo južnog Banata su oskudni i na onovu njih se nemogu pouzdano utvrditi najstarije naseobine ovog kraja. Zato se može samo pretpostaviti da je i ovaj deo južnog Banata, kao i ostali delovi Banata i Panonske nizije, bio delimično naseljen još u neolitu i bronzanom dobu, pre 5000 – 7000. godina. Ova pretpostavka se potkrepljuje bogatim arheološkim nalazima na područiju susednih i drugih opština južnog Banata, kao što su Pančevo, Kovin, Bela Crkva, Alibunar i Vršac. Zatim pojedini lokaliteti arheoloških istraživanja susednih opština ( Zrenjanina, Pančeva, Alibunara ) koja se nalaze na relativno malim udaljenostima od perifernih naselja opštine Kovačica kao što su Uzdin, Idvor, Samoš, Crepaja. Sve ovo ide u prilog pretpostavci da je i na tlu Kovačičke opštine bilo privremenih ljudskih naseobina u praistorijskom razdoblju. Priroda kraja u kojem se prostire današnja opština Kovačica u mnogome podseća na najpogodnije područje za naseljavanje prvih stanovnika, koji su se u početku samo lovom i ribolovom. Sigurno je da je Tamiš sa svojim šumovitim i močvarmom dolinom bio veoma pogodan za razvoj lova i ribolova. Kasnije, razvojem stočarstva i zemljoradnje ovaj kraj je sa izuzetno kvalitetnom zemljom za obradu pružao još pogodnije uslove za naseljavanje i život najstarijih stanovnika u ovom delu Banata.

 

Geografski položaj i granice Opštine Kovačica

 Institut za geografiju prirodno – matematičkog fakulteta u Novom Sadu pristupio je izradi geografskih monografija Vojvođanskih opština. Na ovom veoma značajnom poslu radio je tim geografa naučnih radnika Vojvodine.

Ekonomsko – geografsku monografiju za područje opštine Kovačica izradio je dr. Milan I. Bajić.

Da bi smo dobili celovitu sliku geografskog položaja naseljenog mesta Putnikovo, prvo moramo pogledati geografski položaj ostalih naseljenih mesta koji ulaze u sastav ove opštine.

Područje opštine Kovačica se nalazi u jugozapadnom delu Banata i jugoistočnom delu Pokrajine Vojvodine. Opštinu Kovačica čine osam naselja: Kovačica, Padina, Samoiš, Debeljača,  Crepaja, Idvor, Uzdin i Putnikovo.

Teritorija opština Kovačica prostire se između nekoliko banatskih subregija. (prilog 1.)

Sa severa se graniči ekonomski najrazvijenijom Zrenjaninskom opštinom i opštinom Sečanj, sa zapada opštinom Opovo, sa istoka opštinom Alibunar i sa juga opštinom Pančevo.

Saobraćajna povezanost opšine Kovačica sa užom i širom okolinom je veoma dobra. (prilog 2).

Preko opštinske teritorije izgrađena je železnička pruga Beograd-Kovčica-Zrenjanin-Kikinda, čime je ovaj kraj povezan s našim glavnim gradom, južnim, srednjim i severnim Banatom. Skoro uporednim pravcem izgrađen je asfaltni put, koji znatno pospešuje saobraćajnu povezanost između većine naselja opštine sa Beogradom, Pančevom i Zrenjaninom. Kovačica je kao opštinsko mesto povezana asfaltnim putem sa svim naseljenim mestima koje ulaze u njen sastav. Izgradnjom puta Idvor – Farkaždin – Perlez i izgradnjom puta Padina – Seleuš, Kovačica postaje raskrsnica najkraće drumske veze Novi Sad – Vršac – Temišvar.

U prirodnom pogledu teritorija Kovačičke opštine ima u osnovi panonsko, ravničarsko fizičko – geografsko obeležje. Teritorije opštine Kovačica  prostire se na tri geomorfološke celine: Aluvijalna ravan Tamiša, lesna terasa i lesna zaravan. Reljef opštine Kovačica ima ravničarsko obeležje, ali sa veoma izraženim visinskim razlikama. Razlika između najviše i najniže apsolutne visine na teritorije opštine iznosi 60. metara. Od istoka ka zapadu nadmorska visina terena opada i u području Tamiške aluvijalne ravni ima vrednost od svega 75 metara nadmorske visine. Tačka sa najvišom apsolutnom visinom od 135 metara nalazi se u jugoistočnom delu atara Padine. Tačka sa najnižom apsolutnom visinom nalazi se u aluvijalnoj ravni tamiša u Idvorskom ataru (prilog 3). Atar opštine kovačica najvećim svojim delom leži na lesnoj terasi, koja okružuje Deliblatsku lesnu zaravan i na lesnoj zaravni koja sa nekoliko strana okružuje Bantsku peščaru. Gornji delovi ovih morfoloških oblika prekriveni su različitim tipovima plodnog zemljišta, koje čine osnovu intenzivne zemljoradnje (prilog 4).

 

Geografski položaj Putnikova

Putnikovo je sastavni deo opštine Kovačica, nalazi se u  jugozapadnom delu Banata i jugoistočnom delu pokrajine Vojvodine. Severno od  Putnikova nalazi se područje opštine Zrenjanin, severoistočno područje opštine Sečanj i naseljeno mesto Samoš, jugoistočno mesto Padina, južno mesta Kovačica, Debeljača i Crapaja, jugozapadno Idvor i severozapadno Uzdin (prilog 5).

Putnikovo je asfaltnim putem povezano a Uzdinom, tako da ima veoma dobre saobraćajne veze sa ostalim mestima opštine Kovačica. Nalazi se u sastavu Uzdinskog atara. Pored uzdinskog , obradive površine zemljišta meštani imaju i u Tomaševačkom ataru. Putnikovo se nalazi na nadmorskoj visini od 81m.

Da bi smo tačno odredili geografski položaj Putnikova koje, svojom površinom ulazi u sastav Uzdinskog atara, prvo ćemo pogledati položaj Uzdina. Uzdin pripada Potamiškim naseljima i od reke Tamiš udaljen je 5 kilometara. Atar ovog Banatskog naselja najvećim svojim delom prostire se na lesnoj zaravni, manjim delom na lesnoj terasi a najmanjim delom u aluvijalnoj ravni. Ako pogledamo prilog 3 i 4 videćemo da se Putnikovo prostire u dodirnoj zoni južnobanatske lesne zaravni i južnobanatske lesne terase koja je, za 6-8m niža od prve površine. Putnikovo svojim položajem stoji paralelno sa Uzdinom, a ulice su formirane uzdužno u pravcu severoistok-jugozapad, a jedno prema drugom stoje u pravcu severozapad-jugoistok. Putnikovo kao naselje počinje da se formira 1925. godine na Uzdinskom opštinskom posedu zvanom “Bunarje”. Selo je podignuto na utrini (2km od Uzdinske pruge) koja je služila za ispašu stoke gde je izdanska voda plića. Tu je iskopano nekoliko bunara čija je voda služila za napajanje stoke, tako da su ovo mesto meštani Uzdina nazvali “Bunarje” ili Bunari. I danas se ovaj deo od Uzdina do Putnikova u topografskim kartama beleži pod istim imenom. Selo je smešteno u jednoj južnobanatskoj depresiji nedaleko ispod pofručja deliblatske peščare.

Ako pogledamo prilog 3, videćemo da se nedaleko od sela istočno prema Samošu i jugoistočno prema Padini i južnižo prema Kovačici, izdižu blaga uzvišenja gde su na tim kosinama u vreme stvaranja sela sa istočne i jugoistočne strane  bili vinogradi (sada su na tim mestima bašte). Idući letnjim putem jugoistočno prema Padini na samo jedan kilometar udaljenosti se nalazi uzvišenje koje meštani Putnikova i Uzdina zovu “Đal”.

.
Lesna dina

Ovaj deo od Putnikova do Đala zove se “Vinogradi”. Sa ovog uzvišenja posle obilnih kiša površinske vode slivaju se u selo nanoseći velike štete meštanima. U podnožju Đala idući jugoistočno prema Padini (na 2 km od sela), prolazimo kroz takozvanu “Lesnu dinu”. Lesna dina je mikroreljefni oblik u lesnoj zaravni, uzdužnog je oblika (jugoistok-severozapad), sa leve strane oivičena je bedemom visine do 3m i dužine oko 300m. Sa desne strane nema izrazitih bedema, ima više uvala i rupa. Ovaj deo meštani zovu “Žuta zemlja”, što u osnovi i jeste tako, jer samo gornji sloj debljine 70cm čini humus dok ostali deo idući u dubinu čini glina i pesak. Meštani su ovu zemlju prilikom naseljavanja koristili za mazanje zemljanih podova u kućama od naboja, zatim za pravljenje čerpića (presne cigle), korišćena je i kao malter (od blata) za zidanje kuća od čerpića i pečene cigle. U novije vreme ovom zemljom ljudi nasipaju prostorije, jer kod izgradnje  kuća podovi se podižu od 50-70-100cm od površine zemlje zbog površinskih i podzemnih voda.

 Pogled sa uzvišenja Đal